Trẻ thiếu sắt có tác hại gì, nhận biết và bổ sung thế nào cho đúng.

1. Tác dụng của sắt với sức khỏe trẻ nhỏ

-Khoáng chất sắt là gì?

Sắt là vi chất dinh dưỡng thiết yếu đối với cơ thể, giữ vai trò quan trọng ngay từ giai đoạn đầu của sự phát triển. Ngay từ sớm, sắt đã có mặt trong não bộ để tham gia vào quá trình myelin hóa thần kinh – một yếu tố then chốt trong việc hình thành và dẫn truyền xung thần kinh hiệu quả. Bên cạnh đó, sắt còn được sử dụng để tổng hợp hemoglobin – loại protein chính trong hồng cầu, giúp vận chuyển oxy từ phổi đến các cơ quan trong cơ thể. Ngoài ra, sắt còn đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng khác như:

• Sức khỏe cơ bắp
• Tủy xương
• Chức năng hệ miễn dịch
• Chức năng của các cơ quan trong cơ thể
• Tạo ra nội tiết tố (hormone).

-Tác dụng của sắt với trẻ

Ở trẻ em, sắt đóng vai trò then chốt trong việc vận chuyển oxy từ phổi đến các tế bào trên toàn cơ thể, đồng thời hỗ trợ việc dự trữ và sử dụng oxy hiệu quả. Khi thiếu sắt, trẻ có nguy cơ cao mắc chứng thiếu máu do thiếu sắt – một tình trạng bệnh lý phổ biến ở trẻ nhỏ, với mức độ có thể từ nhẹ đến nghiêm trọng.

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, thiếu sắt sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Trong một số trường hợp, thiếu sắt khiến cơ thể không thể sản sinh đủ lượng tế bào hồng cầu khỏe mạnh cần thiết để đảm bảo việc cung cấp oxy cho các cơ quan hoạt động bình thường.

2.Trẻ cần bao nhiêu sắt mỗi ngày là đủ? 

Khi bổ sung sắt cho trẻ nhỏ, cha mẹ cần lưu ý đến nhu cầu sắt hàng ngày phù hợp với từng độ tuổi của trẻ, đồng thời lựa chọn thời điểm bổ sung hợp lý để đạt hiệu quả tối ưu. Việc bổ sung sắt không đúng liều lượng, đặc biệt là dư thừa, có thể gây ra các vấn đề sức khỏe không mong muốn. Do đó, cần tránh tự ý bổ sung sắt kéo dài mà không có sự hướng dẫn từ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

-Liều lượng sắt mà trẻ cần mỗi ngày 

Trẻ sơ sinh khi chào đời đã có một lượng sắt dự trữ tự nhiên trong cơ thể, chủ yếu được tích lũy từ giai đoạn thai kỳ. Tuy nhiên, trong quá trình lớn lên, đặc biệt là giai đoạn phát triển nhanh chóng những năm đầu đời, trẻ vẫn cần được cung cấp thêm sắt thông qua chế độ ăn uống hằng ngày hoặc các sản phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất.

Điều quan trọng là nhu cầu sắt ở trẻ thay đổi theo từng độ tuổi. Dưới đây là mức khuyến nghị bổ sung sắt theo lứa tuổi:

• Trẻ từ 0–6 tháng tuổi: khoảng 0,27 mg/ngày (nhu cầu này thường được đáp ứng từ sữa mẹ nếu mẹ có đủ sắt).
• Trẻ từ 7–12 tháng tuổi: khoảng 11 mg/ngày.
• Trẻ từ 1–3 tuổi: khoảng 7 mg/ngày.
• Trẻ từ 4–8 tuổi: khoảng 10 mg/ngày.

Cha mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo việc bổ sung sắt đúng cách, tránh thiếu hụt hoặc dư thừa gây ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.

-Trẻ cần bổ sung sắt trong bao lâu

Cha mẹ nên bổ sung sắt cho trẻ trong bao lâu? Khi nào nên ngừng? Câu trả lời phụ thuộc vào độ tuổi và tình trạng sức khỏe cụ thể của trẻ. Một số trường hợp cần bổ sung sắt hàng ngày, trong khi những trường hợp khác thì không. Dù ở bất kỳ độ tuổi nào, việc bổ sung sắt cũng nên thực hiện theo hướng dẫn của bác sĩ, tránh tự ý sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Dưới đây là hướng dẫn bổ sung sắt theo từng nhóm tuổi và tình trạng:

• Trẻ từ 4 tháng tuổi: Nếu trẻ chỉ bú sữa mẹ, theo khuyến cáo, cần bổ sung khoảng 1mg sắt/kg cân nặng mỗi ngày, duy trì đến khi trẻ bắt đầu ăn dặm hoặc theo hướng dẫn từ bác sĩ. Với trẻ bú sữa công thức, lượng sắt thường đã được bổ sung sẵn trong sữa, nên không cần thiết phải bổ sung thêm nếu trẻ bú đủ lượng.
• Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân: Nhu cầu bổ sung sắt ở nhóm trẻ này cao hơn và thời gian bổ sung có thể kéo dài hơn bình thường. Việc bổ sung cần căn cứ vào cân nặng, mức độ thiếu sắt và tình trạng dinh dưỡng, do đó cha mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có liều lượng và thời gian bổ sung phù hợp.
• Trẻ trên 1 tuổi: Thường không cần bổ sung sắt hàng ngày nếu trẻ có chế độ ăn cân đối và đủ chất. Tuy nhiên, nếu trẻ bị thiếu sắt do ăn uống không đầy đủ hoặc có các vấn đề ảnh hưởng đến hấp thu sắt, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung thêm.

Thông thường, quá trình bổ sung sắt diễn ra trong khoảng 3 tháng để bù đắp lượng sắt thiếu hụt. Sau khi kiểm tra thấy nồng độ sắt trong máu đã về mức bình thường, bác sĩ có thể tiếp tục chỉ định bổ sung thêm 3 tháng nữa để duy trì ổn định. Trung bình, trẻ thường cần bổ sung sắt 1 lần/năm, kéo dài từ 3–6 tháng tùy tình trạng. Lưu ý: Tuyệt đối không nên tự ý bổ sung sắt liều cao cho trẻ liên tục trên 6 tháng mà không có sự chỉ định hoặc theo dõi từ bác sĩ chuyên môn.

3/ Thừa sắt trẻ có thể gặp phải vấn đề gì?

Việc bổ sung sắt cho trẻ quá mức cần thiết có thể dẫn đến tình trạng dư thừa sắt trong cơ thể. Nếu tình trạng này kéo dài, trẻ có nguy cơ bị ngộ độc sắt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Một số dấu hiệu thường gặp khi trẻ bị thừa sắt bao gồm:

• Táo bón
• Buồn nôn, nôn mửa
• Đau bụng
• Tiêu chảy

Khi nồng độ sắt trong máu tăng cao, trẻ có thể bị lở loét dạ dày – ruột, và nếu vượt quá ngưỡng an toàn, sắt có thể gây tổn thương các cơ quan nội tạng, thậm chí dẫn đến hôn mê hoặc đe dọa tính mạng.

Do đó, cha mẹ tuyệt đối không nên tự ý bổ sung sắt cho trẻ trong thời gian dài hoặc với liều lượng cao mà không có chỉ định và theo dõi từ bác sĩ. Việc theo dõi nồng độ sắt trong máu định kỳ là cần thiết để đảm bảo trẻ được bổ sung đúng cách và an toàn.

4/ Trẻ thiếu sắt thì gặp phải vấn đề gì?

Tình trạng thiếu sắt có thể làm giảm khả năng hoạt động và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của trẻ. Thông thường, thiếu sắt không gây ra triệu chứng rõ ràng cho đến khi dẫn đến thiếu máu do thiếu sắt. Vì vậy, việc nhận biết các dấu hiệu thiếu sắt ở trẻ dưới 1 tuổi hay ở trẻ lớn hơn thường khá khó khăn.

Nếu trẻ thuộc nhóm có nguy cơ cao thiếu sắt (sinh non, nhẹ cân, chế độ ăn thiếu sắt…), cha mẹ nên đưa trẻ đi khám sớm để được kiểm tra và có hướng bổ sung sắt phù hợp.

Khi trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt, có thể xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Niêm mạc môi, nướu, mi mắt dưới hoặc móng tay/chân nhạt màu, xanh xao
• Mệt mỏi, uể oải, thiếu năng lượng
• Khó thở khi vận động hoặc hoạt động gắng sức
• Tay chân lạnh
• Tốc độ tăng trưởng và phát triển chậm hơn bình thường
• Biếng ăn hoặc chán ăn
• Thở nhanh, hơi thở không đều
• Dễ cáu gắt, thay đổi hành vi
• Hay mắc các bệnh nhiễm trùng
• Có biểu hiện thèm ăn những thứ không có giá trị dinh dưỡng như đất, đá, sơn, tinh bột…

Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp trẻ phục hồi nhanh chóng và phát triển khỏe mạnh. Cha mẹ không nên chủ quan hoặc tự ý bổ sung sắt mà không có hướng dẫn của bác sĩ.

– Những trẻ nào có nguy cơ bị thiếu sắt

Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 1 tuổi, nhóm có nguy cơ cao bị thiếu sắt sau khi chào đời bao gồm:

• Trẻ sinh non hoặc sinh nhẹ cân
• Trẻ uống sữa bò hoặc sữa dê trước 1 tuổi
• Trẻ không được bổ sung thêm thực phẩm giàu sắt sau 6 tháng tuổi
• Trẻ dùng sữa công thức hoặc các thức uống khác không có bổ sung sắt

Đối với trẻ lớn hơn, nguy cơ thiếu sắt tăng cao nếu:

• Uống hơn 710 ml sữa bò, sữa dê hoặc sữa đậu nành mỗi ngày trong độ tuổi từ 1 đến 5 tuổi
• Có một số vấn đề sức khỏe mãn tính, chẳng hạn như nhiễm trùng kéo dài hoặc chế độ ăn hạn chế (ví dụ ăn chay)
• Từng tiếp xúc với chì
• Không được cung cấp đủ thực phẩm giàu sắt trong khẩu phần ăn
• Bị thừa cân hoặc béo phì

Nhận biết và chăm sóc đúng cách cho các nhóm trẻ có nguy cơ này sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng thiếu sắt và đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh.

5 Phòng ngừa nguy cơ thiếu sắt cho trẻ 

Để phòng ngừa thiếu sắt cho trẻ, cha mẹ nên đánh giá sơ bộ tình trạng dinh dưỡng của con. Với trẻ bú sữa công thức có bổ sung sắt, trẻ thường dễ dàng nhận đủ lượng sắt khuyến nghị hàng ngày. Ngược lại, với trẻ bú mẹ hoàn toàn, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ về việc có cần bổ sung thêm sắt cho trẻ từ các sản phẩm phù hợp hay không.

Các khuyến nghị chung để phòng thiếu sắt ở trẻ như sau:

• Trẻ sơ sinh đủ tháng: Mẹ nên bắt đầu bổ sung sắt cho bé khi trẻ được 4 tháng tuổi. Việc này được duy trì cho đến khi trẻ có thể ăn ít nhất hai khẩu phần thực phẩm giàu sắt mỗi ngày, chẳng hạn như ngũ cốc giàu sắt, thịt xay nhuyễn, khoai lang nghiền. Nếu bé chủ yếu bú sữa công thức đã được tăng cường sắt, có thể ngừng bổ sung thêm sắt.
• Trẻ sinh non: Nên bắt đầu bổ sung sắt cho bé từ khi trẻ được 2 tuần tuổi và tiếp tục đến khi trẻ 1 tuổi. Nếu trẻ chủ yếu bú sữa công thức có bổ sung sắt, có thể ngừng bổ sung sắt thêm.

Ngoài ra, cha mẹ có thể áp dụng những biện pháp sau để giảm nguy cơ thiếu sắt cho trẻ:

• Cho trẻ ăn thực phẩm giàu sắt: Bắt đầu từ giai đoạn ăn dặm (khoảng 4 – 6 tháng tuổi). Khi cho trẻ ăn thức ăn đặc, nên ưu tiên các thực phẩm giàu sắt như thịt xay nhuyễn, đậu nghiền, ngũ cốc tăng cường sắt, thịt đỏ, cá, rau chân vịt…
• Hạn chế cho trẻ uống quá nhiều sữa: Trẻ từ 1 – 5 tuổi không nên uống quá 710 ml sữa mỗi ngày để tránh ảnh hưởng đến hấp thu sắt.
• Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C: Vitamin C giúp tăng cường khả năng hấp thu sắt của cơ thể. Các thực phẩm giàu vitamin C bao gồm trái cây họ cam quýt, dưa lưới, dâu tây, ớt chuông, cà chua, và các loại rau lá xanh đậm.

Việc kết hợp bổ sung sắt đúng cách cùng chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp trẻ phát triển khỏe mạnh và phòng tránh thiếu sắt hiệu quả.

6/ Câu hỏi thường gặp về việc thiếu sắt và bổ sung sắt ở trẻ em

– Một năm bổ sung sắt mấy lần cho trẻ? Khi nào thì bé cần bổ sung sắt?

Việc bổ sung sắt cho trẻ trong năm sẽ được bác sĩ cân nhắc dựa trên độ tuổi, giai đoạn phát triển, chế độ dinh dưỡng, tình trạng sức khỏe và mức độ sắt trong máu của trẻ. Thông thường, trẻ được khuyến cáo bổ sung sắt một lần mỗi năm, với mỗi đợt bổ sung kéo dài từ 3 đến 6 tháng.

Trong mọi trường hợp, cha mẹ tuyệt đối không nên tự ý cho trẻ dùng liều sắt lớn và liên tục trong thời gian dài hơn 6 tháng mà chưa có sự tư vấn hoặc chỉ định từ bác sĩ.

Việc xác định khi nào cần bổ sung sắt cho trẻ rất khó khăn vì thiếu sắt nhẹ thường không biểu hiện rõ ràng. Các dấu hiệu chỉ xuất hiện khi trẻ đã bị thiếu máu do thiếu sắt. Vì vậy, cha mẹ nên cho trẻ đi xét nghiệm máu để kiểm tra chính xác nồng độ sắt, đặc biệt đối với những trẻ có nguy cơ cao, nhằm phòng ngừa thiếu sắt kịp thời và hiệu quả.

-Khi nào cần bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh

Thời điểm bổ sung sắt phù hợp cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ sẽ phụ thuộc vào cân nặng và chế độ dinh dưỡng của trẻ, cụ thể như sau:

• Trẻ sơ sinh đủ tháng bú sữa mẹ: Nên bắt đầu bổ sung sắt khi trẻ được 4 tháng tuổi và duy trì đến khi trẻ bắt đầu ăn dặm với đủ khẩu phần thực phẩm giàu sắt. Nếu trẻ bú sữa công thức đã được tăng cường sắt thì thường không cần bổ sung thêm sắt từ các sản phẩm khác.
• Trẻ sinh non: Cần bắt đầu bổ sung sắt từ khi trẻ được 2 tuần tuổi và tiếp tục đến khi trẻ được 1 tuổi. Nếu trẻ bú sữa công thức có bổ sung sắt thì có thể ngừng dùng sản phẩm bổ sung sắt khác.

Ngoài ra, lượng sắt khuyến cáo hàng ngày cho trẻ từ 1 đến 3 tuổi là khoảng 7 mg/ngày. Vì vậy, trẻ 18 tháng tuổi cần được bổ sung đủ 7 mg sắt mỗi ngày để đảm bảo sự phát triển toàn diện

– Nhận biết trẻ thiếu sắt và kẽm như thế nào

Trẻ thiếu sắt và thiếu kẽm thường có các biểu hiện sau:

• Da nhợt nhạt, xanh xao; niêm mạc miệng và mắt cũng có màu nhạt
• Móng tay giòn, xuất hiện đốm trắng hoặc đường trắng trên móng
• Lưỡi khô, sưng hoặc bề mặt lưỡi nhẵn bất thường
• Thường xuyên mệt mỏi, khó chịu, khó tập trung
• Biếng ăn, hay bỏ bữa
• Rối loạn giấc ngủ
• Tăng trưởng chậm, kém hấp thu dưỡng chất
• Dễ mắc các bệnh về da

Khi thấy trẻ có những dấu hiệu nghi ngờ thiếu khoáng chất như trên, cha mẹ nên xem lại chế độ ăn uống và cân nhắc bổ sung vitamin, khoáng chất như sắt và kẽm cho trẻ. Đặc biệt, với trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn, bác sĩ thường khuyến cáo bổ sung sắt và kẽm từ 6 tháng đến 2 tuổi để đảm bảo phát triển khỏe mạnh.

-Trẻ uống sắt có nóng trong và táo bón không

Khi bổ sung sắt, trẻ có thể gặp một số tác dụng phụ, phổ biến nhất là các triệu chứng liên quan đến tiêu hóa như táo bón, tiêu chảy, chán ăn, phân có màu sẫm hoặc mùi khác thường. Những biểu hiện này thường xuất hiện do trẻ bị nóng trong khi uống sắt.

Để hạn chế các tác dụng phụ khi uống sắt, cha mẹ nên lưu ý:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bổ sung sắt nếu trẻ có tiền sử dị ứng với sắt hoặc bất kỳ loại thuốc nào khác.
• Trẻ dưới 6 tuổi hoặc trẻ đang mắc các bệnh về đường tiêu hóa chỉ nên dùng sắt theo chỉ định của bác sĩ.
• Nên cho trẻ uống sắt lúc bụng đói, tốt nhất là trước khi ăn 1 giờ hoặc sau khi ăn 2 giờ, tránh cho trẻ uống sắt khi đang nằm.
• Trẻ nhỏ dưới 12 tuổi nên dùng các dạng bổ sung sắt dễ uống như nhỏ giọt hoặc siro, không nên sử dụng viên nén hay viên nang để tránh khó nuốt hoặc các vấn đề khác.

Việc tuân thủ những hướng dẫn này sẽ giúp trẻ hấp thu sắt hiệu quả hơn và giảm thiểu các tác dụng phụ không mong muốn.

– Thực phẩm chứa sắt nên bổ sung cho trẻ.

Những loại trái cây giàu chất sắt mà bạn có thể bổ sung vào thực đơn cho trẻ thiếu máu thiếu sắt gồm:

• Dâu tây
• Nho khô
• Dưa hấu
• Sung
• Chà là
• Mận tươi hoặc nước ép mận
• Mơ
• Đào… 

Nên xem: 7 nguyên nhân chính khiến hệ tiêu hóa của trẻ nhỏ bị ảnh hưởng

 Bổ sung sắt đúng cách là yếu tố quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện và phòng ngừa thiếu máu do thiếu sắt. Cha mẹ nên theo dõi kỹ nhu cầu của trẻ theo từng giai đoạn, tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và đảm bảo chế độ dinh dưỡng cân đối để trẻ luôn khỏe mạnh và năng động mỗi ngày.