Mỗi độ tuổi đều có những cột mốc quan trọng mà trẻ cần đạt được. Do đó, cha mẹ cần nắm rõ những mốc phát triển thiết yếu trong hành trình trưởng thành của con. Sự phát triển tâm thần vận động của trẻ có thể được đánh giá qua bốn lĩnh vực chính: vận động tinh, vận động thô, ngôn ngữ, và sự phát triển cá nhân – xã hội. Chúng ta cùng tìm hiểu các giai đoạn sau đây.
Xem Sự phát triển vận động ở trẻ từ sơ sinh đến 5 tuổi (phần 1) trước khi đọc phần 2
Khi trẻ được 18 tháng tuổi
Mốc phát triển:
- Vận động thô: Trẻ có thể đi vững, đi lên bậc thang và chạy, kéo đồ chơi khi đi, và tự cởi quần.
- Vận động tinh: Trẻ biết cầm ly, muỗng, và có thể dùng bút để vẽ nguệch ngoạc.
- Ngôn ngữ: Trẻ nói nhiều từ đơn và sử dụng được ít nhất 10 từ đơn đúng tình huống. Trẻ cũng bắt chước những từ người khác nói.
- Cá nhân – xã hội: Trẻ thích đưa đồ vật cho người khác khi chơi, thể hiện tình cảm với người thân, biết chơi giả bộ (như cho búp bê ăn), chỉ cho người khác xem những điều thú vị và có thể làm theo mệnh lệnh đơn giản mà không cần minh họa.
- Phần phát triển này thể hiện sự tiến bộ rõ rệt trong khả năng tương tác xã hội và ngôn ngữ, đồng thời nâng cao khả năng vận động của trẻ khi khám phá thế giới xung quanh.
Những điều cha mẹ có thể làm
- Tạo ra một môi trường an toàn và tràn ngập tình yêu thương, đồng thời duy trì sự quán nhất và dễ dàng mong đợi trong hành vi
- Khen ngợi vi tốt của trẻ nhiều hơn là hành vi xử phạt khi trẻ có h
- Mô tả cảm xúc của trẻ, ví dụ: “Con sẽ thích
- Khuyến khích trẻ tham gia vào các trò chơi giả định để phát triển trí tuệ
- Đọc sách và nói chuyện về các bức tranh để tăng cường sự hiểu biết
- Bắt chước cách nói của
- Sử dụng các cụm
- Đặt câu hỏi đơn giản để khuyến khích trẻ phản hồi và tham gia vào cuộc trò chuyện.
- Giấu đồ vật bên dưới
- Cung cấp các đồ chơi an toàn để trẻ em có thể kéo hoặc đưa, giúp tăng cường khả năng
- Khuyến khích trẻ sử dụng ly và kềm khi ăn uống, đồng thời không quá bận rộn về bụi rậm trong quá trình học
Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ phát triển về mặt thể chất và tinh thần mà còn tạo ra mối liên kết mạnh mẽ giữa cha mẹ và trẻ, xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển sau này.
Khi trẻ được 24 tháng tuổi
Mốc phát triển
- Vận động thô: đứng nhón chân, đá bóng, ném bóng, bắt đầu chạy, leo lên – xuống giường, ghế mà không cần sự trợ giúp, đi lên xuống cầu thang, nhảy về phía trước
- Vận động tinh: xây tháp với 6-7 khối, xâu hạt với đầu dây cứng
- Ngôn ngữ: nhận biết tên người quen và bộ phận cơ thể, nói được câu có 2 – 4 từ, sử dụng được ít nhất 50 từ, nghe theo chỉ dẫn dễ hiểu, lắng nghe truyện ngắn
- Cá nhân – xã hội: Tỏ ra càng ngày càng độc lập; xúc ăn không rơi vãi; Bắt chước hành động của người khác như quét nhà,lau nhà, chải tóc; Chơi giả bộ như nấu ăn, cho búp bê ăn, gọi điện thoại; chia sẻ đồ chơi với người khác; Thể hiện sự bướng bỉnh (làm những gì người khác bảo không được làm)
Những điều cha mẹ có thể làm
- Khuyến khích trẻ tham gia các công việc đơn giản trong nhà như quét nhà và dọn dẹp chén bát, và nhớ khen ngợi khi trẻ tích cực giúp đỡ.
- Ở độ tuổi này, trẻ thường chơi cạnh nhau hơn là chơi cùng nhau và chưa hiểu rõ về việc chia sẻ. Khi trẻ chơi chung, hãy cung cấp nhiều đồ chơi cho chúng. Quan sát cẩn thận và can thiệp kịp thời nếu có xung đột như đánh nhau hay cãi nhau.
- Hãy chú ý đến trẻ và khen ngợi khi chúng làm theo hướng dẫn. Đừng quá tập trung vào những hành vi bướng bỉnh. Dành thời gian khuyến khích hành vi tốt sẽ hiệu quả hơn là trừng phạt những hành vi chưa phù hợp.
- Dạy trẻ nhận diện và nói tên các bộ phận cơ thể, động vật và những đồ vật quen thuộc khác.
- Khuyến khích trẻ nói ra từ thay vì chỉ tay. Nếu trẻ không thể phát âm cả từ (ví dụ: “sữa”), hãy gợi ý cho trẻ âm đầu tiên (như “s”). Dần dần, cha mẹ có thể khuyến khích trẻ nói thành câu đầy đủ — “Con muốn uống sữa.”
- Đừng sửa lỗi khi trẻ diễn đạt không đúng; thay vào đó, giúp trẻ diễn đạt lại cho đúng. Ví dụ: “Đó là quả bóng.”
- Chơi đá bóng với trẻ. Khi trẻ đã đá tốt, khuyến khích trẻ chạy và đá.
- Khuyến khích trẻ tham gia vào các trò chơi theo lượt
Tham khảo thêm: 3 giai đoạn con trẻ phát triển trí thông minh, cha mẹ cần nắm bắt.
Khi trẻ được 3 tuổi
Mốc phát triển
- Vận động thô: chạy dễ dàng, đạp xe 3 bánh, leo trèo tốt, đi lên và xuống cầu thang mỗi chân một bậc, đứng bằng 1 chân
- Vận động tinh: cần bút vẽ nét thẳng, bắt chước vẽ hình tròn, đóng mở được nắp chai
- Ngôn ngữ: nói câu dài, vốn từ phong phú, hiểu mệnh lệnh 2-3 yêu cầu, trả lời được các câu hỏi (tên, tuổi, …)
- Cá nhân – xã hội: bắt chước người lớn và bạn bè cùng tuổi, thể hiện nhiều cung bậc cảm xúc, có thể tự thay quần áo
Những điều cha mẹ có thể làm
- Đưa trẻ đến những điểm vui chơi tập thể hoặc những nơi mới có các trẻ khác, nhằm khuyến khích trẻ hòa thuận chơi cùng bạn bè.
- Gợi mở cho trẻ diễn đạt cảm xúc của mình. Ví dụ, hãy nói: “Mẹ biết là con đang cáu vì con đã ném mảnh ghép đó.” Khuyến khích trẻ nhận biết và phân biệt các cảm xúc khác nhau thông qua sách truyện.
- Đặt ra các quy tắc và giới hạn cho trẻ, và nghiêm túc thực hiện chúng. Nếu trẻ vi phạm quy tắc, hãy phạt trẻ ngồi yên trên ghế hoặc trong phòng và không chú ý trong khoảng 30 giây đến 1 phút. Khen ngợi trẻ khi chúng tuân thủ đúng quy tắc.
- Hướng dẫn trẻ thực hiện các nhiệm vụ với 2 hoặc 3 bước đơn giản. Ví dụ: “Đi vào phòng, lấy giày và áo của con.”
- Chơi cùng trẻ các trò đếm số, như đếm các bộ phận cơ thể, bậc cầu thang và những đồ vật mà cha mẹ sử dụng hoặc thấy hàng ngày.
- Dắt trẻ đi lên xuống cầu thang. Khi trẻ đã có thể đi lên xuống dễ dàng, khuyến khích trẻ sử dụng tay vịn cầu thang.
- Chơi các trò chơi ngoài trời với trẻ. Đến công viên hoặc những nơi có lối đi bộ dài, để trẻ có không gian chơi tự do mà không cần phải thực hiện các hoạt động theo khuôn khổ.
Tham khảo thêm: 3 điều cha mẹ cần làm để con trẻ phát triển EQ.
Khi trẻ được 4 – 6 tuổi:
Mốc phát triển:
- Vận động thô: đi lên xuống cầu thang dễ dàng, nhảy chụm chân, nhảy lò cò, có thể đạp được xe hai bánh không có bánh phụ
- Vận động tinh: có thể cầm kéo, nặn, tô màu theo hình, vẽ hình tròn, hình vuông, vẽ hình người
- Ngôn ngữ: nói câu dài (vốn từ lên đến hàng nghìn từ), thích nghe kể chuyện, diễn đạt phong phú, kể lại một câu chuyện đơn giản
- Cá nhân – xã hội: tự biết lấy thức ăn trong tiệc buffet, biết tự đánh rằng, mặc quần áo, rửa tay bằng xà bông, tham gia hoạt động có tổ chức (chơi kéo co)
Những điều cha mẹ có thể làm:
- Cho phép trẻ tự do chọn hoạt động chơi với bạn bè và tự giải quyết các vấn đề của mình, nhưng hãy ở gần để hỗ trợ khi cần thiết.
- Cùng trẻ tham gia các trò chơi đóng giả, cho phép trẻ làm người chỉ huy và bắt chước các hành động của trẻ.
- Đưa ra cho trẻ những lựa chọn đơn giản bất cứ khi nào có thể. Hãy để trẻ chọn đồ mặc, đồ chơi hoặc món ăn cho bữa phụ, với tối đa 2 hoặc 3 lựa chọn.
- Chuẩn bị cho trẻ những đồ chơi kích thích trí tưởng tượng, như quần áo hóa trang, bộ đồ bếp và các miếng xếp hình.
- Kiên nhẫn trả lời các câu hỏi “tại sao” của trẻ một cách chi tiết. Nếu không biết câu trả lời, hãy nói “cha/mẹ không biết” hoặc giúp trẻ tìm kiếm thông tin.
- Yêu cầu trẻ kể lại những gì đã xảy ra trong câu chuyện vừa nghe hoặc mô tả những sự kiện trong ngày.
- Dạy trẻ chơi các trò chơi ngoài trời như đuổi bắt, rồng rắn lên mây và trốn tìm.
- Hướng dẫn trẻ về địa chỉ và số điện thoại cần liên lạc.
- Giúp trẻ hiểu về khái niệm thời gian, như buổi sáng, chiều, tối, hôm nay, ngày mai và hôm qua, đồng thời bắt đầu dạy trẻ về các ngày trong tuần.
- Đây là thời điểm lý tưởng để nói với trẻ về hành vi đụng chạm an toàn, nhấn mạnh rằng không ai được chạm vào “các bộ phận kín” trừ bác sĩ hoặc y tá trong khi khám bệnh, hoặc bố mẹ khi muốn giữ cho con sạch sẽ.
Những người đồng hành cùng trẻ trong quá trình phát triển không ai khác chính là cha mẹ. Trẻ sẽ cảm thấy hạnh phúc biết bao khi nhận được sự âu yếm, dịu dàng, những trò chơi thú vị và những câu chuyện cha mẹ kể. Tất cả những điều này đều được trẻ cảm nhận và thể hiện trong quá trình phát triển theo nhiều cách khác nhau. Tuy nhiên, điều quý giá nhất chính là sự đồng hành và hỗ trợ của cha mẹ dành cho trẻ.
Xem lại Sự phát triển tinh thần và vận động ở trẻ từ sơ sinh đến 5 tuổi (phần 1)
