Trẻ nhỏ như những chiếc máy quay di động, lưu giữ trọn vẹn từng lời nói, cử chỉ của người lớn, rồi dần in đậm những khuôn mẫu sống đầu tiên vào sâu trong tâm trí.
Cô con gái 3 tuổi chống nạnh quát: “Không nghe lời là đánh đòn đấy nhé!” – y hệt giọng ông bố lúc huấn luyện chó. Anh hàng xóm thì ngậm ngùi kể, cậu con trai mới 5 tuổi đã bắt chước dáng ông nội ngồi xổm ven đường, phì phèo điếu thuốc… Những cảnh tượng vừa buồn cười vừa đáng lo ấy phơi bày một sự thật rõ ràng: Trẻ con chẳng khác nào những chiếc camera di động, thu lại từng lời nói, cử chỉ của người lớn và khắc sâu thành những khuôn mẫu đầu đời trong trí óc non nớt.
Tham khảo thêm: 4 thói quen vào buổi sáng cha mẹ nên làm gương cho con
Bạn có bao giờ lo lắng như thế này chưa?
-
Bận rộn tăng ca, chẳng mấy khi có thời gian vui chơi cùng con, nhưng lại canh cánh lo ông bà nuông chiều khiến con hư.
-
Ngạc nhiên khi thấy con ngày càng nói năng giống người lớn, thậm chí lặp lại y nguyên những câu cửa miệng quen thuộc.
-
Bối rối khi con bắt chước cả thói quen xấu của ông bà như khạc nhổ bừa bãi, lục lọi đồ đạc… muốn chỉnh sửa mà không biết nên bắt đầu từ đâu.
Bộ phim tài liệu nổi tiếng của Anh Seven Up! (Bảy năm cuộc đời) theo dõi suốt 56 năm đã chứng minh: tính cách nền tảng của một người đến năm 7 tuổi đã được “lập trình” thầm lặng bởi những người chăm sóc đầu tiên. Điều này gợi nhớ câu ông bà ta vẫn nói: “Ba tuổi xem cả đời” – hạt giống nào được gieo trong những năm đầu, chính là quả ngọt hay quả đắng mà con sẽ gặt trong tương lai.
“Ngôi trường” đầu tiên của con, nằm ngay trong cuộc sống thường ngày
Tôi từng tận mắt chứng kiến những cảnh thế này: Bà dắt cháu đi siêu thị, thấy kẹo liền tiện tay nhét vào túi áo bé, cười hóm hỉnh dặn: “Đừng nói cho mẹ nhé!”. Ông dắt cháu băng qua đường, bất chấp đèn đỏ, còn chắc nịch: “Xe chẳng dám tông mình đâu”. Những hành động tưởng như vô hại ấy lại đang lặng lẽ “tô nền” cho bức tranh thế giới quan của trẻ.
Con người vốn dĩ là những bậc thầy trong việc bắt chước, và giai đoạn 0–6 tuổi chính là “thời kỳ vàng” của khả năng này. Bộ não trẻ như một chiếc máy quay tốc độ cao, lưu giữ từng cử chỉ, thói quen, thái độ của những người quanh mình. Nếu bà vừa làm việc nhà vừa than vãn, con có thể lớn lên với cái nhìn bi quan; nhưng nếu ông kiên trì đi bộ mỗi sáng, con nhiều khả năng sẽ nuôi dưỡng thói quen sống lành mạnh. Giống như tờ giấy trắng và mực, thì những người gần gũi đầu đời chính là cây bút, vẽ nên những đường nét đầu tiên định hình cả trang đời của con.
Bạn có muốn tôi viết lại đoạn này theo hướng nhẹ nhàng, dễ đọc như một bài chia sẻ trên mạng xã hội không?
“Lưỡi dao hai mặt” của việc ông bà nuôi dạy: Lời nói và hành động của người lớn
Cô bạn đồng nghiệp của tôi, Linh, từng thở dài: “Con trai mới 4 tuổi mà đã bắt chước y hệt dáng ông nội ngồi vắt chân hút thuốc, nói mãi cũng chẳng sửa được.” Câu chuyện ấy khiến tôi nhớ đến quan điểm trong cuốn “Đứa trẻ khổng lồ”: phần lớn những vấn đề tâm lý của người trưởng thành đều có gốc rễ từ tuổi thơ. Nếu ông bà sống buông thả, thiếu ranh giới, trẻ khó mà hình thành được tính tự giác; nhưng nếu họ có đức tính như tiết kiệm, rộng lượng, những điều đó lại trở thành “dấu ấn tinh thần” bền bỉ trong lòng con trẻ.
Nhà văn Mạc Ngôn từng kể về bà nội mình: “Trong nạn đói, bà dành miếng ăn cuối cùng cho tôi, còn bà thì chỉ gặm vỏ cây. Hình ảnh ấy dạy tôi hiểu thế nào là sự kiên cường.” Trí tuệ và nhân cách của thế hệ trước thấm vào con cháu nhẹ nhàng như mưa xuân, chẳng cần lời giảng dạy ồn ào. Tôi cũng từng bắt gặp một khung cảnh cảm động: bà cụ dắt cháu đi bày quán ăn sáng, mới 5 giờ đã bắt đầu nhào bột. Đứa cháu nhỏ ngồi xổm bên cạnh, đôi tay đỏ ửng vì lạnh nhưng vẫn kiên nhẫn giúp đưa từng món đồ, ánh mắt sáng ngời. Những đứa trẻ lớn lên trong trải nghiệm ấy thường hiểu sâu sắc giá trị lao động và học được cách trân quý cuộc sống.
Nên xem: Đừng nắn con theo khuôn, hãy giúp con tự tin để vẽ cuộc đời mình.
Bài học bắt buộc của cha mẹ: Có những con đường, phải tự mình đồng hành cùng con
Nhiều cha mẹ băn khoăn: “Công việc bận rộn quá, có nên gửi con cho ông bà trông không?” Câu trả lời nằm ở chính lối sống của ông bà. Nếu ông bà giữ nếp sinh hoạt điều độ, sạch sẽ và an toàn, đó là may mắn lớn cho con. Nhưng nếu ngược lại, ông bà dễ dãi, lười biếng hay có thói quen xấu như hút thuốc, uống rượu… thì dù cha mẹ có vất vả đến đâu, vẫn nên tự mình đảm nhận việc nuôi dạy.
Tôi từng gặp một người mẹ từ chối cơ hội thăng tiến để ở nhà chăm con. Chị bảo: “Tôi không muốn từ đầu tiên con học là câu chửi thề, cũng không muốn con nghĩ vừa ăn vừa xem TV là chuyện bình thường.” Nghe có vẻ khắt khe, nhưng thực tế đã chứng minh: thói quen của trẻ không hình thành từ những bài giảng dài dòng, mà từ việc bắt chước mỗi ngày. Muốn con ham đọc sách, cha mẹ hãy làm gương cầm sách đọc. Muốn con lễ phép, cha mẹ hãy học cách nói năng tử tế trước tiên.
Bản chất của giáo dục: Dùng sinh mệnh ảnh hưởng sinh mệnh
Trong khu phố tôi, có một đôi vợ chồng tối nào cũng dắt con gái đi dạo sau bữa cơm. Người bố kiên nhẫn chỉ vào đèn đường, giải thích về “năng lượng điện biến thành ánh sáng”; người mẹ lại cùng con đọc thơ Đường như một trò chơi. Những việc tưởng chừng giản đơn ấy đã âm thầm gieo hạt giống tri thức trong lòng con. Khi bước vào tiểu học, cô bé ấy viết những bài văn đầy quan sát tinh tế và tình yêu cuộc sống. Rõ ràng, cách cha mẹ ứng xử với thế giới chính là khuôn mẫu đầu tiên để con học cách đối diện với đời.
Điều đó khiến tôi nhớ đến câu chuyện về bà nội của nhà văn Mạc Ngôn. Dù không biết chữ, bà đã để lại cho cháu bài học lớn nhất: bằng cả sự kiên cường trong đời mình, bà dạy ông hiểu “sức mạnh của sự sống”.
Giáo dục trong gia đình chưa bao giờ chỉ là nhồi nhét kiến thức. Đó là việc cha mẹ dùng chính lối sống của mình để làm gương cho con: bạn nóng nảy, con sẽ học cách giải quyết bằng cãi vã; bạn lạc quan, con sẽ học cách mỉm cười trước sóng gió.
Lời nhắn nhủ
Một người bạn của tôi từng kể: khi con làm vỡ lọ hoa, phản ứng đầu tiên của anh không phải là la mắng, mà là cúi xuống hỏi: “Con có bị đau không?”. Chính chi tiết nhỏ này đã khắc sâu trong trí nhớ của đứa trẻ rằng: cảm xúc và sự an toàn của con người luôn quan trọng hơn đồ vật. Vài năm sau, khi thấy bạn bị ngã ở trường, đứa trẻ ấy đã lập tức chạy đến đỡ bạn dậy, thay vì đứng nhìn hay cười nhạo.
Chúng ta thường nghĩ rằng con cần một ngôi nhà đẹp, những lớp học thêm đắt đỏ, nhưng lại quên mất điều quý giá nhất mà trẻ thực sự cần: thời gian cha mẹ dành để đồng hành, những thói quen tốt để noi theo, cùng sự ấm áp và tình yêu thương khắc sâu tận xương tủy.
Nuôi dạy con giống như một cuộc marathon kéo dài nhiều thập kỷ. Những cuốn sách bạn cùng đọc, những lời bạn dành cho con, những con đường hai người cùng bước qua – tất cả sẽ dần biến thành sức mạnh nội lực để con đối diện với thế giới.
Tham khảo thêm: Quan điểm khoa học khi nói trẻ con “có đứa dễ nuôi, đứa khó nuôi”
Vì vậy, đừng chờ đến khi “có nhiều tiền hơn” mới hứa sẽ dành thời gian cho con. Một nền giáo dục tốt chưa bao giờ nằm ở vật chất xa xỉ, mà hiện hữu ngay trong từng bữa cơm, từng câu nói, từng khoảnh khắc bình thường bạn đang sống cùng con. Hạt giống bạn gieo hôm nay sẽ nảy mầm trong ngày mai – quả ngọt hay quả đắng, cuối cùng đều phụ thuộc vào chính bạn.
